Lần đầu chụp được cực nam Mặt Trời

Ngày 23/3 vừa qua, tàu vũ trụ Solar Orbiter của Cơ quan Vũ trụ châu Âu (ESA) đã ghi lại được hình ảnh cực nam Mặt Trời — điều chưa từng xảy ra trước đây. Đến ngày 11/6, những hình ảnh lịch sử này mới chính thức được công bố, đánh dấu một bước tiến đột phá trong ngành vật lý thiên văn và nghiên cứu khí hậu không gian.

Khác với các hành tinh như Trái Đất luôn nằm trên cùng một mặt phẳng quỹ đạo quanh xích đạo Mặt Trời, tàu Solar Orbiter đã thực hiện hành trình nghiêng quỹ đạo đến 17 độ về phía nam để có thể tiếp cận và quan sát vùng cực nam bí ẩn. ESA khẳng định đây là lần đầu tiên con người nhìn thấy một góc hoàn toàn mới của ngôi sao mà chúng ta phụ thuộc vào.

Không chỉ mang tính biểu tượng, những hình ảnh này chứa đựng kho dữ liệu cực kỳ quý giá. Solar Orbiter sử dụng ba trong số mười thiết bị của mình để chụp cực nam ở nhiều bước sóng khác nhau — từ ánh sáng khả kiến đến tử ngoại cực tím. Nhờ đó, các nhà khoa học có thể quan sát những vùng từ trường đang xáo trộn, các nguyên tố hóa học chuyển động với tốc độ cao trong các luồng plasma, và quá trình hình thành gió mặt trời — dòng hạt mang điện ảnh hưởng trực tiếp đến thời tiết không gian của cả hệ Mặt Trời.

Đặc biệt, thiết bị đo từ trường và sóng địa chấn (PHI – Polarimetric and Helioseismic Imager) đã phát hiện vùng cực nam không đơn thuần có một cực từ như ở Trái Đất, mà cùng lúc tồn tại cả cực bắc và cực nam. Hiện tượng này được cho là dấu hiệu cho thấy Mặt Trời đang bước vào giai đoạn đảo ngược từ trường — một quá trình lặp lại khoảng mỗi 11 năm, thường đánh dấu điểm kết thúc giai đoạn hoạt động mạnh (solar maximum) và bắt đầu thời kỳ yên ả hơn (solar minimum).

Theo ESA, trong những năm tới, Solar Orbiter sẽ tiếp tục thay đổi quỹ đạo, dần dần nghiêng nhiều hơn để quan sát cực Mặt Trời rõ ràng hơn. Đến tháng 12/2026, độ nghiêng sẽ tăng lên 24 độ và đạt 33 độ vào tháng 6/2029 — hứa hẹn cung cấp cái nhìn chưa từng có về vùng cực, nơi được cho là trung tâm điều phối hoạt động từ trường toàn cầu của ngôi sao này.

Các nhà khoa học kỳ vọng dữ liệu từ Solar Orbiter sẽ giúp nhân loại hiểu rõ hơn về cấu trúc từ trường, nguồn gốc gió mặt trời, cũng như dự báo chính xác hơn các hiện tượng thời tiết không gian có thể ảnh hưởng đến hệ thống thông tin liên lạc, định vị và năng lượng trên Trái Đất.

"Đây mới chỉ là bước đầu tiên trên chiếc 'cầu thang lên thiên đường' của Solar Orbiter", nhà khoa học dự án Daniel Müller của ESA ví von. “Chúng ta đang bước vào một kỷ nguyên mới trong việc khám phá và hiểu rõ Mặt Trời.”