Trụ sắt 1.600 năm ở Ấn Độ chưa từng gỉ sét

Nằm giữa sân nhà thờ Hồi giáo Quwwat-ul-Islam, thuộc khu di sản Qutb Minar được UNESCO công nhận, trụ sắt cổ đại của Ấn Độ là một trong những công trình kim loại bí ẩn nhất từng được biết đến. Cao 7,2 mét, nặng khoảng 6 tấn, cây trụ này được cho là đã tồn tại từ thế kỷ thứ 5, nghĩa là trải qua hơn 1.600 năm giữa nắng mưa, khói bụi và ô nhiễm mà gần như không có dấu hiệu gỉ sét. Điều đáng ngạc nhiên là nó không hề được phủ sơn hay hóa chất chống oxy hóa nào như các vật liệu kim loại hiện đại. Tình trạng gần như nguyên vẹn của cây trụ khiến giới khoa học bối rối trong suốt nhiều thập kỷ.

Các nhà nghiên cứu đã bắt đầu tìm hiểu trụ sắt này từ năm 1912, nhưng đến năm 2003, một nhóm chuyên gia tại Viện Công nghệ Ấn Độ (IIT) Kanpur mới đưa ra lời giải thích thuyết phục. Theo họ, bí mật nằm ở thành phần và phương pháp chế tạo đặc biệt. Trụ được làm từ sắt rèn có hàm lượng phốt pho cao – khoảng 1% – trong khi lại gần như không chứa lưu huỳnh và magiê, vốn là hai nguyên tố thường thấy trong sắt hiện đại. Kỹ thuật “hàn rèn” – tức nung nóng rồi đập sắt thành khối mà không làm mất lượng phốt pho – giúp duy trì đặc tính đặc biệt của vật liệu. Chính phốt pho đã tạo điều kiện hình thành lớp màng mỏng mang tên misawite – một hợp chất giữa sắt, oxy và hydro – bao phủ bề mặt trụ, giúp nó tự tạo cơ chế bảo vệ chống oxy hóa theo thời gian.

Không chỉ là một công trình độc đáo, trụ sắt còn là minh chứng sống động cho kỹ nghệ luyện kim của người Ấn cổ. Giáo sư R. Balasubramaniam, tác giả công trình nghiên cứu đăng trên tạp chí Current Science, khẳng định rằng trụ sắt này phản ánh một trình độ công nghệ vượt xa thời đại của nó. Thậm chí, có ghi chép cho thấy vào thế kỷ XVIII, một viên đạn đại bác đã từng bắn vào trụ mà không gây thiệt hại đáng kể – chi tiết càng củng cố thêm sự vững chắc kỳ lạ của nó.

Ngày nay, cây trụ vẫn được giữ nguyên vị trí giữa sân nhà thờ, bất chấp tốc độ đô thị hóa của New Delhi. Theo kiến trúc sư bảo tồn Pragya Nagar, đây là ví dụ điển hình cho việc bảo tồn di sản giữa bối cảnh đô thị hiện đại đang thay đổi nhanh chóng. Nhưng điều quan trọng hơn cả là cách con người nhìn nhận các di tích như trụ sắt không chỉ như một công trình để trưng bày, mà như một kho tri thức cổ – nơi lưu giữ những bài học quý giá về sự bền vững, vật liệu xanh và kỹ thuật truyền thống.

Không chỉ là nhân chứng lịch sử, cây trụ sắt 1.600 năm tuổi còn là biểu tượng cho sức sáng tạo và tầm nhìn vượt thời đại của một nền văn minh. Dù trải qua bao đổi thay, nó vẫn đứng đó, lặng lẽ kể chuyện về một thời đại mà con người đã biết cách khiến kim loại bất tử với thời gian.