Trí tò mò – la bàn không thể thay thế trong thời đại AI

Trong bối cảnh ChatGPT và hàng loạt công cụ AI ngày càng lan rộng, nỗi lo về việc mất việc, bị thay thế hay tụt lại phía sau ngày một ám ảnh giới trẻ. Thế nhưng, Anima Anandkumar – một trong những nhà nghiên cứu hàng đầu từng làm việc tại Nvidia – lại đưa ra một quan điểm trái ngược: thay vì cạnh tranh với AI, hãy nuôi dưỡng sự tò mò – thứ công nghệ chưa bao giờ và có thể sẽ không bao giờ tái tạo được.

“Điều đáng sợ không phải là AI thông minh hơn con người, mà là con người thôi không đặt câu hỏi”, bà nói với một sự điềm tĩnh. Theo bà, thay vì chạy theo các kỹ năng kỹ thuật đang có nguy cơ bị tự động hóa, điều quan trọng nhất mà sinh viên, học sinh hay bất cứ ai đang sống trong thời đại số cần giữ vững chính là tinh thần học tập trọn đời – được dẫn dắt bởi trí tò mò.

Lời khuyên ấy không chỉ là triết lý cá nhân. Nó phản ánh một sự thật ngày càng rõ ràng: con người không thể giỏi hơn máy móc trong việc nhớ, tính toán hay lập trình thô sơ. Nhưng con người có thể tò mò, sáng tạo, nghi ngờ và bứt phá khỏi những giới hạn hiện tại – điều mà không có thuật toán nào làm thay được.

Một khảo sát được nền tảng nghề nghiệp Handshake công bố đầu năm 2025 đã cho thấy điều ngược lại trong tâm lý sinh viên Mỹ: 62% người tham gia cảm thấy lo lắng rằng AI sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến công việc tương lai của họ. Đặc biệt, trong ngành công nghệ thông tin – nơi AI phát triển mạnh mẽ nhất – gần 1/3 sinh viên cảm thấy "rất bi quan".

Dù không phủ nhận năng lực của AI – bà từng tham gia phát triển hệ thống dự báo thời tiết tự động và nhiều mô hình học sâu – Anandkumar vẫn cho rằng ranh giới giữa con người và máy móc là rõ ràng. “AI có thể trả lời nhanh, nhưng ai là người đặt ra câu hỏi đúng? Công việc khoa học chưa bao giờ chỉ là tìm câu trả lời có sẵn”, bà nói.

Khoa học, theo bà, là hành trình đi vào những vùng chưa biết, là chuỗi dài của những câu hỏi vô tận – từ cấu trúc vật chất hạ nguyên tử đến bí mật của vũ trụ. “Danh sách những điều chúng ta chưa hiểu luôn dài hơn bất cứ cơ sở dữ liệu nào AI có thể truy cập”, bà nói.

Trong lĩnh vực lập trình – nơi nhiều người trẻ cảm thấy AI đã "soán ngôi" – Anandkumar phân biệt rõ: những lập trình viên chỉ làm việc theo lối mòn, không hiểu bản chất, sẽ bị thay thế. Nhưng những ai biết cách đặt lại vấn đề, hiệu chỉnh, tối ưu và sáng tạo sẽ càng trở nên quan trọng.

Quan điểm của bà tương đồng với phát biểu từ CEO OpenAI, Sam Altman, rằng thay vì "tranh giành việc với AI", con người nên học cách trở thành bậc thầy trong việc sử dụng AI. “Thành thạo công cụ sẽ là siêu năng lực mới”, ông từng nói.

Trong khi đó, nhiều nhà đầu tư công nghệ như Victor Lazarte (Benchmark) đã cảnh báo AI đang ảnh hưởng tới các lĩnh vực như pháp lý, nhân sự. Nhưng với Anandkumar, AI không nên bị nhìn như một thế lực thay thế, mà như một công cụ mở rộng năng lực con người – miễn là người dùng nó còn có ý chí và hướng đi rõ ràng.

“Con người là người đặt luật chơi. Chúng ta xác định AI cần đạt được điều gì, theo tiêu chí nào, và chịu trách nhiệm trước xã hội. AI không có đạo đức, không có trách nhiệm – nó chỉ thực hiện”, bà nhấn mạnh.

Bà kết lại bằng một lời nhắn gửi đầy cảm hứng: “AI có thể giúp bạn học nhanh hơn, làm việc hiệu quả hơn. Nhưng trí tò mò – thứ thôi thúc bạn khám phá điều chưa ai nghĩ đến – chính là món quà riêng của loài người. Và đó là điều không một cỗ máy nào thay thế được.”