Những khoảng tối dần lan rộng dưới lòng biển

Ánh sáng tắt dần dưới đáy nước

Một nghiên cứu mới công bố trên tạp chí Global Change Biology đã chỉ ra rằng hơn 20% diện tích đại dương toàn cầu đã trở nên tối đi trong giai đoạn từ năm 2003 đến 2022. Dữ liệu vệ tinh kết hợp với mô hình số cho thấy hiện tượng này xảy ra trên diện tích lên tới 75 triệu km² – một con số tương đương tổng diện tích của cả châu Âu, châu Phi, Trung Quốc và Bắc Mỹ gộp lại.

Tiến sĩ Thomas Davies, nhà bảo tồn biển tại Đại học Plymouth (Anh), cho rằng đây là một trong những phát hiện đáng báo động nhất đối với sức khỏe của các đại dương trên Trái Đất. Ông nhấn mạnh: “Việc mất ánh sáng ở các lớp nước trên cùng sẽ tác động sâu sắc đến chuỗi thức ăn biển, ngành thủy sản, chu trình dinh dưỡng và khả năng hấp thụ carbon của đại dương.”

Khi "vùng sáng" co cụm

Đại dương không phải lúc nào cũng tối đen như ta tưởng. Tầng nước phía trên – nơi ánh sáng có thể chạm đến – gọi là “vùng sáng”. Tại đây, những sinh vật phù du thực hiện quá trình quang hợp, vừa tạo ra thức ăn cho cả chuỗi sinh học biển, vừa đóng góp gần một nửa lượng oxy của hành tinh.

Nhưng giờ đây, ánh sáng đang ngày càng khó xuyên qua nước biển. Theo nhóm nghiên cứu, có đến 9% diện tích đại dương đã ghi nhận mức giảm độ sâu của vùng sáng hơn 50 mét; với 2,6% diện tích, mức giảm lên đến trên 100 mét. Điều này có nghĩa là không gian sống quen thuộc của phần lớn sinh vật biển – vốn sinh sôi, săn mồi và sinh sản dựa vào ánh sáng – đang bị thu hẹp rõ rệt.

Thủ phạm là gì?

Ở các khu vực gần bờ, hiện tượng tối đi chủ yếu do nước lạnh và giàu dưỡng chất từ tầng sâu trồi lên, hoặc do dòng nước cuốn theo phù sa, trầm tích từ đất liền ra biển sau những trận mưa lớn. Tuy nhiên, tại các vùng biển xa bờ, nguyên nhân vẫn chưa thật rõ ràng, dù giới khoa học nghi ngờ mối liên hệ với sự biến đổi của dòng hải lưu và nhiệt độ nước do biến đổi khí hậu.

Nam Đại Dương hay khu vực xung quanh dòng hải lưu Gulf Stream ở gần Greenland là những ví dụ điển hình của các vùng biển đang mờ dần đi theo thời gian.

Khi sinh vật biển... lạc hướng

Đối với sinh vật dưới nước, ánh sáng không chỉ là phương tiện để tìm mồi, mà còn là tín hiệu cho các hành vi quan trọng như sinh sản, di cư hay tìm bạn tình. Khi ánh sáng giảm, nhiều loài buộc phải thay đổi độ sâu sinh sống hoặc chen chúc ở tầng mặt – nơi có ít không gian hơn và nhiều áp lực cạnh tranh hơn.

Giáo sư Oliver Zielinski, giám đốc Viện nghiên cứu biển Baltic Leibniz (Đức), cảnh báo rằng sự thay đổi ánh sáng theo quy mô lớn như vậy có thể làm lung lay toàn bộ cấu trúc mạng lưới thức ăn dưới biển. “Đại dương không chỉ là nơi ở của sinh vật biển – nó còn là trụ cột hỗ trợ khí hậu, đa dạng sinh học và cả đời sống con người. Nếu những vùng nước gần bờ – nơi con người tác động mạnh nhất – bị suy yếu khả năng phục hồi, hệ quả sẽ lan rộng hơn nhiều so với ta nghĩ,” ông chia sẻ.