Không phải lúc nào cá mập cắn người cũng là để tấn công

Cá mập – loài vật thường xuyên bị gán mác "sát thủ đại dương" – có thể không hoàn toàn đáng sợ như chúng ta vẫn nghĩ. Một nghiên cứu mới công bố ngày 25/4 cho thấy, không phải tất cả các vụ cá mập cắn người đều xuất phát từ ý định tấn công. Thậm chí, khoảng 5% trong số đó có thể là hành động… tự vệ.

Nhóm nhà sinh vật biển đến từ Pháp, đứng đầu là chuyên gia Eric Clua thuộc Đại học PSL, đã phân tích hàng nghìn dữ liệu về các vụ cá mập cắn người trên toàn cầu. Họ phát hiện rằng một phần nhỏ các vụ việc không phải do cá mập chủ động săn mồi mà chỉ đơn giản là phản ứng phòng vệ trong hoàn cảnh bị đe dọa.

Cá mập cũng có quyền tự vệ

Nghiên cứu được công bố trên tạp chí Frontiers in Conservation Science đã mở ra một cách tiếp cận mới đối với tai nạn liên quan đến cá mập.

“Kết quả nghiên cứu cho thấy cá mập cũng có quyền như bất kỳ sinh vật nào khác trong việc tự vệ khi cảm thấy bị đe dọa đến tính mạng,” Clua chia sẻ.

Ông Clua bắt đầu quan tâm đến vấn đề này từ những lần nghiên cứu thực địa tại Polynésie thuộc Pháp, nơi ông nghe nhiều câu chuyện về ngư dân giết cá mập bị mắc vào lưới. Trong quá trình chống trả, những con cá mập có thể cắn lại người khi bị hành hạ. Ngoài ra, các thợ săn cá dưới nước cũng từng bị cá mập cắn vì loài vật này muốn bảo vệ con mồi của mình.

Dữ liệu nói lên điều gì?

Nhóm nghiên cứu đã thu thập dữ liệu từ 74 vụ cá mập cắn người được ghi nhận tại Polynésie Pháp từ năm 2009 đến 2023. Trong số đó, có 4 trường hợp (tương đương 5%) được cho là do cá mập tự vệ.

Họ cũng phân tích gần 7.000 vụ việc từ kho dữ liệu Global Shark Attack Files, trong đó có 322 vụ cắn người được phân loại là do “tác động bị khiêu khích”. Những vụ này thường xảy ra khi con người đến quá gần cá mập hoặc hành động khiến cá mập cảm thấy bị đe dọa.

Một số dấu hiệu điển hình cho thấy đó là hành động tự vệ gồm: cá mập cắn ngay sau khi con người có hành vi đe dọa, vết cắn nhẹ không chí mạng, hoặc phản ứng dữ dội quá mức so với hành động trước đó của con người. Ví dụ điển hình là một con cá mập mắc cạn, khi được con người cố gắng đưa trở lại nước thì lại cắn người trong trạng thái hoảng loạn vì tưởng bị tấn công.

Con người nên thay đổi cách tiếp cận

Nhóm nghiên cứu cho rằng hiểu rõ động cơ đằng sau mỗi vụ cắn người là cách tốt nhất để phòng tránh tai nạn trong tương lai.

“Đừng đến gần hay cố giúp một con cá mập, kể cả khi nó có vẻ đang nguy hiểm. Chúng có thể không nhìn nhận hành động đó là thiện chí và có thể phản ứng ngược lại,” Clua khuyến cáo.

Ngoài ra, người bơi ở những vùng nước có cá mập nên đi theo nhóm từ hai người trở lên để giảm rủi ro. Trái với một số loài săn mồi trên cạn, đứng im không khiến cá mập ngưng tấn công. Nếu bị tấn công, phản ứng phòng vệ vẫn là cần thiết.

Cá mập không đáng sợ như ta tưởng

Thực tế, số vụ cá mập cắn người trên thế giới mỗi năm là rất hiếm. Năm 2024 chỉ ghi nhận 88 vụ trên toàn cầu và 7 trường hợp tử vong. Con số này thấp hơn rất nhiều so với các loài động vật khác – như hà mã giết khoảng 500 người mỗi năm hay muỗi truyền bệnh sốt rét giết hàng trăm ngàn người.

Nhóm nghiên cứu cũng hy vọng kết quả này sẽ giúp báo chí thay đổi cách đưa tin, không vội đổ lỗi cho cá mập mà cần xem xét hoàn cảnh cụ thể.

“Chúng tôi muốn báo chí, và cả công chúng, nhìn nhận khách quan hơn, thay vì mặc định rằng cá mập luôn là kẻ đi săn người,” Clua nói.

Cá mập – biểu tượng của nỗi sợ biển khơi – hóa ra không đáng sợ như những gì phim ảnh hay truyền thông thường mô tả. Bằng việc thấu hiểu hành vi của loài vật này, con người hoàn toàn có thể chung sống hòa bình với chúng, thậm chí là đóng góp vào việc bảo vệ một mắt xích quan trọng trong hệ sinh thái đại dương.