Hồ nước khổng lồ hóa thành sa mạc trẻ nhất thế giới: Câu chuyện buồn của biển Aral

Biển Aral: Từ biểu tượng trù phú đến hoang mạc tuyệt vọng

Trước những năm 1960, biển Aral là một trong những hồ nước lớn nhất thế giới, với diện tích lên đến 68.000 km². Nếu tồn tại đến nay ở trạng thái ban đầu, nó sẽ là hồ lớn thứ ba trên thế giới, chỉ sau biển Caspi và hồ Superior.

Tuy nhiên, trong vòng chưa đầy một thế kỷ, diện tích mặt nước của biển Aral đã sụt giảm hơn 90%, để lại một sa mạc mặn – cái tên Aralkum ra đời từ chính hiện thực bi thảm này.

Nguyên nhân: Những con sông cạn kiệt bởi lòng người

Biển Aral nằm giữa hai quốc gia Trung Á là Kazakhstan và Uzbekistan, và nguồn nước chính từng nuôi sống hồ là hai con sông lớn Syr Darya và Amu Darya. Thế nhưng, từ thời kỳ Liên Xô, nước sông được rút đi ồ ạt để phục vụ tưới tiêu nông nghiệp, đặc biệt cho việc trồng bông – "vàng trắng" của khu vực.

Hệ quả là dòng chảy vào hồ giảm mạnh, khiến mực nước biển Aral tụt dần theo từng năm.

Đến cuối thập niên 1980, biển Aral đã tách thành hai phần:

• Aral lớn ở phía nam (giáp Kazakhstan và Uzbekistan),
• Aral nhỏ hoàn toàn thuộc Kazakhstan.

Sa mạc Aralkum ra đời – và hệ lụy trầm trọng

Tình trạng tiếp tục xấu đi trong hai thập kỷ sau đó. Aral lớn tiếp tục tách ra thành hai nhánh tây và đông. Đến nay, nhánh phía đông đã hoàn toàn biến mất, để lại một vùng đất khô cằn, phủ đầy muối và trầm tích trắng xóa – sa mạc Aralkum, được coi là sa mạc trẻ nhất Trái Đất.

Ảnh vệ tinh cho thấy cảnh tượng hoang tàn: chỉ còn lại một dải nước nhỏ ở phần tây, trong khi Aral nhỏ ở phía bắc thì thường xuyên bị đóng băng vào mùa đông.

Sự biến mất của biển Aral gây ra hàng loạt hậu quả nghiêm trọng:

• Ngành đánh cá sụp đổ hoàn toàn, khiến hàng ngàn ngư dân mất kế sinh nhai.
• Khí hậu khu vực thay đổi mạnh: mùa đông lạnh hơn, mùa hè nóng hơn, cực đoan hơn.
• Bão cát và muối lan rộng hàng trăm km, ảnh hưởng đến sức khỏe người dân địa phương, gây bệnh về đường hô hấp và nhiều vấn đề khác.

Hy vọng mong manh từ Aral nhỏ

Dù phần phía nam đang tiếp tục khô cạn, nhưng Aral nhỏ đã được cộng đồng quốc tế nỗ lực cứu vãn. Từ năm 2005, đập Kok-Aral được xây dựng nhằm giữ lại dòng nước từ sông Syr Darya.

Nhờ công trình này, mực nước ở Aral nhỏ đã tăng lên 4 mét trong 20 năm qua – một tín hiệu tích cực nhỏ nhoi giữa bức tranh u ám.