Gần 2.000 container sầu riêng mắc kẹt, chuỗi xuất khẩu Đắk Lắk đứng trước thử thách lớn

Mùa sầu riêng nghẹn lại vì giấy kiểm nghiệm

Tại các vùng chuyên canh như Krông Pắc, Buôn Hồ hay Krông Năng, khung cảnh những ngày này trái ngược hoàn toàn với sự sôi động vốn có của mùa thu hoạch. Xe tải vắng bóng, những kho lạnh đóng cửa, và dưới mỗi tán cây, hàng chục trái sầu chín rụng đầy gốc.

“Không ai dám mua nữa cả, vì chưa có giấy xét nghiệm. Cứ để vài ngày là trái nứt, rụng hàng loạt,” một thương lái ở xã Ea Tôh buồn rầu nói. Anh từng thu mua hàng chục tấn mỗi ngày, nay phải tạm nghỉ vì doanh nghiệp ngừng nhập.

Theo ông Lê Anh Trung, Chủ tịch Hiệp hội Sầu riêng Đắk Lắk, tình trạng ách tắc bắt đầu từ 11/10, khi các phòng xét nghiệm phục vụ kiểm tra dư lượng hóa chất ngừng tiếp nhận mẫu và chậm trả kết quả cho những lô đã gửi. Không có chứng nhận an toàn, hàng không thể thông quan, buộc doanh nghiệp dừng thu mua, khiến toàn bộ chuỗi bị tê liệt.

Gần 2.000 container nằm chờ – mỗi ngày là một thiệt hại

Theo thống kê của Hiệp hội, gần 2.000 container sầu riêng đang tồn đọng tại các kho, nhà máy và cửa khẩu phía Bắc. Nhiều lô đã bị mắc kẹt từ 10 đến 15 ngày, có dấu hiệu hư hỏng, nứt vỏ, thậm chí lên mốc.

Giá sầu riêng loại A tại kho đã giảm từ trên 100.000 đồng/kg xuống còn 80.000 đồng/kg, khiến thiệt hại ước tính hàng trăm tỷ đồng.

“Không chỉ thiệt hại về tiền, mà uy tín của doanh nghiệp cũng bị ảnh hưởng. Đối tác nước ngoài không chờ mãi được,” một chủ doanh nghiệp thu mua tại Buôn Ma Thuột chia sẻ.

Vấn đề càng nghiêm trọng khi chỉ còn rất ít cơ sở đủ năng lực kiểm nghiệm hai chỉ tiêu bắt buộc là vàng ô và cadimi – tiêu chí quan trọng để thông quan vào Trung Quốc. Phần lớn phòng xét nghiệm chỉ có thể đảm nhiệm một trong hai, khiến tiến độ xét nghiệm bị gián đoạn nghiêm trọng.

Nông dân kêu cứu khi trái rụng trắng vườn

Không chỉ doanh nghiệp, người trồng sầu riêng cũng đang chịu thiệt hại nặng nề. Tại xã Krông Pắc, bà Nguyễn Thị Thúy, chủ hơn 100 cây sầu riêng, kể:

“Mỗi sáng ra vườn là lại thấy trái rụng khắp nơi. Có ngày hơn 200 ký. Năm ngoái thương lái tranh nhau mua, còn nay họ lắc đầu, nói chờ giấy kiểm định.”

Chi phí đầu tư một vụ sầu riêng không hề nhỏ. Người dân phải bỏ ra hàng trăm triệu đồng cho phân bón, chăm sóc, thuê nhân công. Nhưng giờ, khi đến mùa thu hoạch, trái rụng mà chẳng ai mua, họ đành bán tháo cho thương lái nhỏ lẻ với giá chỉ bằng một phần ba trước đây.

“Cứ nhìn từng trái chín rụng mà không làm gì được, bà con chúng tôi như đứt ruột,” bà Thúy nghẹn ngào.

Doanh nghiệp loay hoay giữa hai bờ lỗ – lãi

Với các doanh nghiệp, mỗi ngày chậm trễ là thêm một nguy cơ mất hàng. Nhiều nhà máy tại Đắk Lắk và Lâm Đồng đang phải dừng dây chuyền xử lý do không thể đưa hàng vào quy trình xuất khẩu.

Một số đơn vị tìm cách chuyển hướng sang tiêu thụ nội địa hoặc sản xuất sầu riêng tách múi đông lạnh, nhưng thị trường trong nước hạn hẹp, khó tiêu thụ hết lượng hàng tồn.

Một giám đốc công ty chế biến sầu riêng chia sẻ:

“Chúng tôi có hàng chục container kẹt tại cửa khẩu, chỉ biết bảo quản tạm trong kho lạnh, mỗi ngày tốn thêm tiền điện và nhân công. Nếu không có giấy kiểm định sớm, thiệt hại sẽ không chỉ là tiền bạc, mà còn là mất niềm tin với đối tác Trung Quốc.”

Chính quyền vào cuộc tháo gỡ

Trước tình hình căng thẳng, Hiệp hội Sầu riêng Đắk Lắk đã gửi văn bản kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng UBND tỉnh hỗ trợ khẩn cấp. Hiệp hội đề xuất thiết lập cơ chế ưu tiên nhanh cho mẫu phục vụ xuất khẩu, và ủy quyền tạm thời cho các phòng xét nghiệm đủ năng lực tại địa phương nhằm giảm tải cho hệ thống trung ương.

Chiều 24/10, Bộ Nông nghiệp đã tổ chức cuộc họp khẩn với các phòng xét nghiệm được chỉ định. Đến tối cùng ngày, một số cơ sở bắt đầu trả kết quả cho các lô hàng bị ách tắc, giúp giải tỏa một phần container. Tuy nhiên, việc tiếp nhận mẫu mới vẫn chưa trở lại bình thường.

Ông Lê Anh Trung cho rằng cần nhanh chóng duy trì cơ chế kiểm nghiệm tạm thời, tránh để chuỗi cung ứng sầu riêng tiếp tục bị gián đoạn trong giai đoạn cao điểm.

Ngành xuất khẩu 1,8 tỷ USD đứng trước phép thử

Theo số liệu từ Tổng cục Hải quan, trong 8 tháng đầu năm 2025, Việt Nam đã xuất khẩu 451.000 tấn sầu riêng tươi trị giá 1,52 tỷ USD, giảm 25% so với cùng kỳ năm trước.

Ngược lại, sầu riêng đông lạnh đạt 58.000 tấn, tương đương 265 triệu USD, tăng mạnh 127%. Tổng kim ngạch toàn ngành đạt gần 1,8 tỷ USD, song xu hướng giảm của sầu riêng tươi cho thấy sự phụ thuộc lớn vào khâu kiểm nghiệm và quy trình xuất khẩu.

Hiệp hội đang tổng hợp số liệu thiệt hại để kiến nghị chính sách hỗ trợ đặc biệt cho doanh nghiệp và nông dân, đồng thời đề xuất xây dựng cơ chế kiểm nghiệm ổn định, luân phiên bảo trì nhằm tránh tắc nghẽn trong mùa cao điểm như hiện nay.

Hy vọng nhen nhóm giữa mùa khó

Dù hoạt động xét nghiệm đã bắt đầu khôi phục, chuỗi cung ứng vẫn còn nhiều áp lực. Mỗi ngày trôi qua, hàng trăm tấn sầu riêng vẫn đang nằm chờ giấy chứng nhận, trong khi vườn nhà dân đã chín rộ.

“Bà con không cần gì nhiều, chỉ mong đừng để chuyện này lặp lại năm sau. Trái đến mùa thì phải hái, không thể chờ giấy mãi,” ông Trung nói.

Trong ánh nắng cuối vụ, những vườn sầu riêng ở Đắk Lắk vẫn ngập màu vàng ươm của trái chín. Nhưng thay vì vui mừng, người nông dân chỉ biết nhìn lên tán cây và mong một tờ giấy nhỏ – tờ giấy có thể quyết định cả mùa vàng của họ.