Bí mật đất đen Amazon: Tạo ra bởi người xưa từ hàng ngàn năm trước

Trong môi trường khắc nghiệt và nghèo dưỡng chất như rừng Amazon, canh tác từng là điều tưởng như không thể. Tuy nhiên, những mảng đất đen – hay còn gọi là Amazonian dark earth – lại là ngoại lệ đáng kinh ngạc. Suốt nhiều thập kỷ, các nhà khảo cổ đã tìm cách lý giải nguồn gốc của loại đất màu mỡ bất thường này. Và đến nay, giới khoa học đã xác nhận: đây là sản phẩm nhân tạo do người bản địa cổ đại tạo ra cách đây hàng nghìn năm.

Theo nhà nghiên cứu Taylor Perron, loại đất đen này chứa nhiều carbon, phốt pho và kali, vốn là những yếu tố cần thiết cho cây trồng phát triển mà đất Amazon tự nhiên lại thiếu nghiêm trọng. "Nếu muốn xây dựng những khu định cư lớn, người cổ phải có một nền nông nghiệp bền vững, mà điều đó không thể làm được với đất cằn của Amazon. Chính vì thế, họ đã cải tạo đất," Perron cho biết.

Trước đây, giới học giả từng tranh luận liệu đất đen là sản phẩm của vô tình hay cố ý. Để làm rõ, nhóm nghiên cứu đã đến lãnh thổ của người Kuikuro – một cộng đồng bản địa tại Amazon ngày nay – nơi có nhiều mảng đất đen xuất hiện ở cả các địa điểm khảo cổ và làng hiện đại.

Tại làng Kuikuro II, các nhà khoa học phát hiện cư dân bản địa vẫn duy trì truyền thống tạo đất đen: họ gom rác hữu cơ giàu dưỡng chất như cá vụn, tàn tích từ chế biến khoai mì… chất đống thành từng bãi ủ. Sau vài năm, những bãi này phân hủy thành đất đen, được dùng để trồng các loại cây yêu cầu nhiều dinh dưỡng.

Người Kuikuro còn rải tro và than củi quanh gốc cây – một hành động có chủ đích để tăng chất lượng đất. Họ gọi loại đất đặc biệt này là “eegepe” – biểu hiện cho sự hiểu biết lâu đời về canh tác bền vững giữa lòng rừng.

Để kiểm chứng liệu kỹ thuật này có tồn tại từ xa xưa, nhóm nghiên cứu so sánh đất đen hiện đại với mẫu đất từ các di chỉ khảo cổ gần đó, bao gồm các ngôi làng cổ xưa của tổ tiên người Kuikuro. Một số mẫu có niên đại từ 5.000 năm trước, số khác khoảng 1.000 đến 300 năm tuổi.

Kết quả cho thấy: cấu trúc không gian và thành phần dinh dưỡng của đất đen cổ và hiện đại hoàn toàn trùng khớp. Chúng tập trung ở trung tâm làng, tỏa ra các hướng như nan hoa, và đều chứa lượng phốt pho, kali, canxi, magie, mangan và kẽm cao gấp 10 lần so với đất Amazon tự nhiên.

Theo nhà khoa học Morgan Schmidt, các yếu tố này giảm độc tính của nhôm trong đất – một trở ngại lớn đối với nông nghiệp Amazon – và góp phần cải thiện năng suất cây trồng.

Đáng chú ý hơn, đất đen còn là kho lưu trữ carbon tự nhiên. Tại di chỉ Seku cổ đại, các nhà khoa học ước tính có tới 4.500 tấn carbon bị “nhốt” trong đất suốt hàng thế kỷ qua. Đây là một tín hiệu tích cực trong bối cảnh thế giới đang tìm giải pháp đối phó với biến đổi khí hậu.

“Người Amazon cổ đại đã đưa một lượng lớn carbon vào đất – và phần lớn vẫn còn đó cho đến ngày nay,” nhà nghiên cứu Samuel Goldberg nhận xét. “Biết đâu, chúng ta có thể học hỏi cách họ làm, và mở rộng chiến lược này ở quy mô lớn hơn để giữ carbon trong đất một cách bền vững.”