Anh em sẽ ‘ngu’ hơn vì dùng AI?

Năm 2008, tạp chí The Atlantic từng gây xôn xao với bài viết “Liệu Google có khiến chúng ta trở nên ngốc hơn?”, cho rằng công cụ tìm kiếm làm suy yếu khả năng ghi nhớ và tư duy. Dù lập luận này có phần đúng, việc tra cứu thông tin vẫn đòi hỏi kỹ năng phân tích và hiểu ngữ cảnh.

17 năm sau, câu hỏi tương tự được đặt ra với AI tạo sinh như ChatGPT hay Google Gemini. Khác ở chỗ, người dùng giờ đây không chỉ giao phó việc ghi nhớ mà còn cả quá trình tư duy. AI có thể tìm kiếm, tổng hợp, phân tích và thậm chí sáng tạo nội dung chỉ trong vài giây.

PGS Aaron French, chuyên ngành Hệ thống thông tin tại Đại học Kennesaw State (Mỹ), cho rằng điều này mang lại sự tiện lợi khổng lồ, nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ làm suy giảm khả năng tư duy phản biện và giải quyết vấn đề nếu con người sử dụng một cách thụ động.

Ông dẫn hiệu ứng Dunning-Kruger để giải thích: khi quá phụ thuộc vào ChatGPT, người dùng có thể lầm tưởng mình hiểu sâu vấn đề chỉ vì lặp lại câu trả lời của AI, trong khi thực tế kiến thức và năng lực vẫn hạn chế. Điều này tạo ra “trí thông minh giả tạo” và dễ khiến người dùng rơi vào tự mãn.

Tuy nhiên, AI không nhất thiết là thủ phạm khiến nhận thức suy yếu. Nếu dùng AI như công cụ hỗ trợ — để khơi gợi ý tưởng, làm rõ vấn đề, hoặc tìm góc nhìn mới — công nghệ này có thể kích thích sự tò mò và nâng cao trí tuệ. Ngược lại, sử dụng AI để thay thế hoàn toàn tư duy cá nhân dễ dẫn đến trì trệ và phụ thuộc.

Theo PGS French, tương lai công việc sẽ phân hóa rõ rệt: những ai dùng AI để mở rộng năng lực sẽ trở nên cạnh tranh hơn, trong khi những người để AI “nghĩ thay” sẽ tụt lại phía sau. Ông nhấn mạnh: “AI không lấy mất công việc của bạn, nhưng người biết dùng AI hiệu quả thì có thể.”