Sắp có lưỡng long nhất thể giữa người và máy móc

Ray Kurzweil, người từng khiến thế giới ngỡ ngàng với những dự đoán chính xác về công nghệ, nay lại tiếp tục khuấy động trí tưởng tượng của nhân loại bằng lời tiên tri táo bạo: Điểm kỳ dị – thời khắc con người và trí tuệ nhân tạo hòa quyện – đang đến gần hơn bao giờ hết. Trong cuốn sách “The Singularity Is Nearer” (tạm dịch: Điểm kỳ dị đã cận kề), ông mô tả tương lai không xa, nơi ranh giới giữa người và máy mờ dần, và ý thức nhân loại bước vào một kỷ nguyên tiến hóa mới.

Khi tiến bộ tăng tốc vượt khỏi khả năng dự đoán

Khái niệm “điểm kỳ dị” vốn bắt nguồn từ toán học và vật lý – nơi mọi quy luật quen thuộc sụp đổ trước vô hạn. Kurzweil mượn hình ảnh ấy để mô tả một ngưỡng chuyển hóa của công nghệ, khi trí tuệ nhân tạo phát triển nhanh đến mức con người không thể nắm bắt hay kiểm soát hoàn toàn. Trong ấn phẩm năm 2005, ông từng dự đoán điểm kỳ dị sẽ diễn ra vào năm 2045, nhưng nay, tốc độ tăng trưởng vượt bậc của AI, sinh học số và công nghệ nano khiến mốc thời gian ấy có thể đến sớm hơn nhiều.

Chỉ trong chưa đầy hai thập kỷ, nhân loại đã chứng kiến những bước nhảy vọt tưởng chừng viễn tưởng: từ mạng xã hội, điện thoại thông minh, đến AI biết sáng tạo, suy luận, thậm chí giao tiếp tự nhiên như con người. Các mô hình ngôn ngữ như GPT-4 hay Gemini đã xóa nhòa ranh giới giữa mã lệnh và ngôn ngữ tự nhiên, cho phép con người ra lệnh cho máy tính bằng lời nói – một bước tiến nhỏ về thao tác, nhưng là bước nhảy khổng lồ về tương tác người – máy.

Song song đó, chi phí giải mã gen người giảm tới 99,997% chỉ trong vài năm, trong khi các mạng neuron nhân tạo đang hỗ trợ bác sĩ phát hiện ung thư, tạo ra thuốc mới và mô phỏng sinh học trên không gian kỹ thuật số. Kurzweil tin rằng tất cả những tiến bộ ấy đều tuân theo “quy luật lợi tức tăng tốc” (Law of Accelerating Returns) – nguyên tắc rằng mỗi đột phá công nghệ lại trở thành bàn đạp cho đột phá kế tiếp, khiến tiến bộ tăng tốc theo cấp số nhân thay vì tuyến tính.

Con người trong kỷ nguyên hợp nhất

Từ nền tảng đó, Kurzweil phác họa một viễn cảnh đầy mê hoặc: vào cuối thập niên 2020, trí tuệ nhân tạo có thể đạt năng lực ngang bằng con người, mở đầu cho quá trình hợp nhất giữa bộ não sinh học và máy tính. Các nanobot y sinh – những cỗ máy siêu nhỏ – sẽ có khả năng lưu thông trong mạch máu, sửa chữa tế bào hỏng, chống lão hóa, và kết nối trực tiếp não người với Internet toàn cầu. Khi ấy, khái niệm “trí nhớ”, “ý thức” hay “cái tôi” sẽ mang ý nghĩa hoàn toàn mới.

Kurzweil tin rằng chúng ta đang tiến gần tới “vận tốc thoát lão hóa”, tức thời điểm mà công nghệ có thể kéo dài tuổi thọ nhanh hơn tốc độ già đi của cơ thể. Con người có thể “sống thêm một năm” cho mỗi năm trôi qua, khiến cái chết không còn là tất yếu. Đó là cuộc cách mạng lớn nhất trong lịch sử loài người – một cuộc giải phóng khỏi giới hạn sinh học, nơi sự sống trở nên… có thể lập trình được.

Nhưng cùng với đó, những câu hỏi triết học nảy sinh: Nếu não bộ ta được tăng cường bằng máy móc, ta còn là “ta” không? Nếu ý thức có thể sao chép, liệu danh tính có còn ý nghĩa? Kurzweil không né tránh những vấn đề ấy, mà xem chúng là phần thiết yếu của hành trình tự khám phá. Theo ông, “Điểm kỳ dị” không chỉ là một sự kiện công nghệ – mà là bước ngoặt tiến hóa của loài người, khi trí tuệ nhân tạo không thay thế con người, mà trở thành phần mở rộng của chính chúng ta.

Ánh sáng và bóng tối của thời đại mới

Dẫu tràn đầy niềm tin vào tương lai, Kurzweil vẫn cảnh báo rằng mọi tiến bộ đều đi kèm rủi ro. Khi AI (trí tuệ nhân tạo) trở nên quá mạnh, xã hội sẽ đối mặt với sự xáo trộn kinh tế sâu rộng: nhiều ngành nghề biến mất, khoảng cách giàu nghèo gia tăng, và nguy cơ bị lạm dụng công nghệ – từ thao túng thông tin đến chiến tranh sinh học. Cùng lúc, những giao diện não – máy tính sơ khai sẽ bước vào đời sống thường nhật, thay đổi cách con người làm việc, học tập, yêu thương và suy nghĩ.

Trong thập niên 2030, Kurzweil dự đoán, trí tuệ nhân tạo có khả năng tự cải tiến, còn công nghệ nano sẽ đạt đến độ hoàn thiện đủ để biến ranh giới giữa con người và máy móc thành một dải mờ. Khi đó, cả tiềm năng lẫn hiểm họa sẽ cùng tăng theo cấp số nhân. Nếu nhân loại biết cách định hướng đúng – về đạo đức, khoa học và chính trị – năm 2045 có thể trở thành mốc vàng của nền văn minh mới, nơi trí tuệ nhân tạo và con người hợp nhất trong một sinh thể chung, “lưỡng long nhất thể” giữa tự nhiên và công nghệ.

Ngược lại, nếu chúng ta thất bại trong việc kiểm soát sức mạnh ấy, Điểm kỳ dị có thể không phải là khởi đầu của một kỷ nguyên huy hoàng, mà là hồi chuông báo tận cùng cho loài người.