Chân dung 3 khoa học nhận giải Nobel Y sinh 2025

Chiều 6/10 (theo giờ Thụy Điển), Ủy ban Nobel tại Viện Karolinska công bố giải Nobel Y sinh năm 2025 thuộc về ba nhà khoa học Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell (Mỹ) và Shimon Sakaguchi (Nhật Bản). Công trình của họ mở ra một hướng đi nền tảng trong lĩnh vực miễn dịch học – lý giải cách hệ miễn dịch duy trì sự cân bằng giữa phòng vệ cơ thể và tránh tự tấn công chính mình.

Phát hiện của họ tập trung vào cơ chế “dung nạp miễn dịch ngoại biên”, một khái niệm được xem là cốt lõi trong việc hiểu rõ vì sao cơ thể con người không luôn sinh ra phản ứng chống lại các mô, cơ quan của chính nó. Nhóm nghiên cứu đã xác định và mô tả vai trò của một nhóm tế bào đặc biệt – tế bào T điều hòa (regulatory T cells) – được ví như “lực lượng cảnh sát” kiểm soát hoạt động của toàn bộ hệ miễn dịch.

Theo Chủ tịch Ủy ban Nobel, ông Olle Kämpe, phát hiện này “giúp giải thích tại sao phần lớn chúng ta không mắc các bệnh tự miễn, và tạo tiền đề cho những liệu pháp y học mới trong điều trị rối loạn miễn dịch”.

Từ phát hiện ban đầu đến nền tảng y học mới

Nhà khoa học Shimon Sakaguchi là người đầu tiên phát hiện sự tồn tại của một nhóm tế bào T đặc biệt vào năm 1995. Phát hiện này ngay lập tức làm thay đổi nhận thức của giới miễn dịch học, khi chứng minh hệ miễn dịch phức tạp và tinh vi hơn nhiều so với hiểu biết trước đó.

Tiếp nối công trình ấy, hai nhà khoa học Mỹ Mary E. Brunkow và Fred Ramsdell đã nghiên cứu một dòng chuột có biểu hiện rối loạn miễn dịch nghiêm trọng vào đầu những năm 2000. Họ phát hiện nguyên nhân nằm ở đột biến gene Foxp3, và đặc biệt, đột biến tương tự ở người gây ra hội chứng IPEX – một dạng rối loạn tự miễn hiếm gặp nhưng cực kỳ nguy hiểm.

Đến năm 2003, Sakaguchi tiếp tục chứng minh rằng gene Foxp3 chính là “chìa khóa di truyền” điều khiển sự phát triển và hoạt động của tế bào T điều hòa. Khi ghép các mảnh ghép này lại, bức tranh hoàn chỉnh về “cơ chế dung nạp miễn dịch ngoại biên” đã được hình thành – mở ra kỷ nguyên mới cho y học hiện đại trong việc kiểm soát bệnh tự miễn, dị ứng và thậm chí cả ung thư.

Ảnh hưởng vượt ngoài phòng thí nghiệm

Khám phá của ba nhà khoa học không chỉ mang tính lý thuyết. Trong hai thập kỷ qua, cơ chế tế bào T điều hòa đã được ứng dụng trong việc phát triển liệu pháp ức chế miễn dịch chính xác hơn, giúp giảm tác dụng phụ cho bệnh nhân ghép tạng hoặc điều trị lupus, viêm khớp dạng thấp, tiểu đường type 1.

Ngoài ra, trong lĩnh vực ung thư học, việc điều chỉnh hoạt động của tế bào T điều hòa đang mở ra hướng đi mới cho liệu pháp miễn dịch, nhằm “giải phóng” hệ miễn dịch khỏi trạng thái kìm hãm và giúp nó tấn công tế bào ung thư hiệu quả hơn.

Một chương mới của mùa Nobel

Giải Nobel Y sinh năm 2025 là hạng mục đầu tiên mở màn cho “mùa Nobel” danh giá. Các hạng mục tiếp theo sẽ lần lượt được công bố: Nobel Vật lý (7/10), Nobel Hóa học (8/10), Nobel Văn chương (9/10), Nobel Hòa bình (10/10) và cuối cùng là Nobel Kinh tế (13/10).

Theo truyền thống, danh sách người được đề cử cho giải Nobel luôn được giữ kín tuyệt đối trong 50 năm. Chỉ những người có đóng góp đột phá, được cộng đồng khoa học toàn cầu công nhận, mới có cơ hội được ghi danh vào lịch sử khoa học nhân loại.

Mỗi giải thưởng năm nay đi kèm khoản tiền thưởng 11 triệu krona Thụy Điển, tương đương khoảng 1,2 triệu USD – nhưng giá trị thực sự của Nobel không nằm ở tiền bạc, mà ở việc tri ân những phát kiến thay đổi nhận thức của con người về thế giới và chính bản thân mình.

Công trình của Brunkow, Ramsdell và Sakaguchi là minh chứng cho điều đó – một minh chứng rằng khoa học không chỉ cứu chữa, mà còn giúp con người hiểu sâu hơn về ranh giới mong manh giữa sự sống và tự hủy, giữa phòng vệ và tấn công.