Bạch tuộc không phân biệt được màu sắc, nhưng vẫn ngụy trang cực siêu – Bí ẩn từ đôi mắt kỳ lạ

Bạch tuộc bị mù màu, nhưng lại là bậc thầy ngụy trang

Bạch tuộc, mực nang và nhiều loài thân mềm khác là những bậc thầy về nghệ thuật tàng hình dưới biển. Chúng không chỉ đổi màu da mà còn thay đổi được cả kết cấu bề mặt để phù hợp với môi trường xung quanh. Điều đặc biệt là chúng làm được tất cả những điều đó… trong khi lại bị mù màu!

Theo các nghiên cứu trong thế kỷ 20, mắt bạch tuộc chỉ có một loại sắc tố thị giác duy nhất – nghĩa là chúng chỉ có thể “nhìn thấy” các sắc độ từ đen đến trắng. Vậy làm sao một sinh vật không phân biệt được màu lại có thể ngụy trang chính xác đến vậy?

Những mánh khóe ngụy trang bậc thầy

Bạch tuộc có thể sử dụng nhiều kiểu họa tiết ngụy trang khác nhau:

• Kiểu đồng đều (uniform): phù hợp với bề mặt đáy biển phủ bùn cát mịn.
• Kiểu lốm đốm (mottled): bắt chước các khu vực có đá vụn nhỏ.
• Kiểu rối rắm (disruptive): mô phỏng những nơi có đá lớn và màu sắc tương phản cao.

Sự thay đổi ngoạn mục này đến từ các bào sắc tố (chromatophore) dưới da. Đây là những túi chứa sắc tố nhỏ có thể co giãn nhờ cơ bắp, giúp bạch tuộc điều chỉnh màu da trong tích tắc. Tuy nhiên, chúng chỉ có ba màu cơ bản: đỏ, vàng và nâu.

Bên cạnh đó, bạch tuộc còn có thêm iridophore (phản chiếu ánh sáng thành các màu sáng như xanh và đỏ) và leucophore (phản chiếu ánh sáng trắng để làm nền). Chính sự kết hợp giữa chúng tạo nên hàng loạt sắc độ sinh động, dù về lý thuyết chúng vẫn bị mù màu.

Có phải da bạch tuộc cũng “nhìn” được?

Một giả thuyết đáng chú ý cho rằng da bạch tuộc có thể cảm nhận ánh sáng. Một nghiên cứu năm 2015 phát hiện ra rhodopsin – một loại protein cảm quang thường thấy trong võng mạc – cũng hiện diện trong da bạch tuộc.

Thí nghiệm cũng cho thấy, ngay cả khi không có mắt, da bạch tuộc vẫn phản ứng với ánh sáng bằng cách mở các bào sắc tố. Dù chưa được xác nhận hoàn toàn, điều này mở ra khả năng rằng bạch tuộc “nhìn” bằng cả… da của mình.

Hay là nhờ sự "lỗi" của ống kính?

Một giả thuyết khác cho rằng bạch tuộc tận dụng hiện tượng quang sai sắc (chromatic aberration) để phân biệt màu sắc.

Quang sai sắc là hiện tượng khi ánh sáng có nhiều bước sóng (màu) khác nhau không hội tụ tại cùng một điểm sau khi đi qua thấu kính. Điều này khiến các màu tạo ra viền sắc quanh ảnh – một điều mà con người thường muốn khắc phục. Nhưng với bạch tuộc, điều này lại là một lợi thế.

Nghiên cứu năm 2016 cho rằng, với con ngươi không tròn và lệch trục, bạch tuộc có thể xác định màu sắc dựa vào mức độ nhòe của ảnh phản chiếu lên võng mạc. Các màu như xanh, vàng sẽ được hội tụ khác nhau, và bộ não bạch tuộc có thể sử dụng điều đó để “nhận biết” màu sắc mà không cần thấy màu theo cách thông thường.

Đôi mắt kỳ lạ của bạch tuộc

Mắt của bạch tuộc có nhiều điểm giống với mắt người: có võng mạc, thấu kính, thần kinh thị giác… nhưng lại không có điểm mù. Đặc biệt, bạch tuộc điều chỉnh tiêu điểm bằng cách di chuyển thấu kính – tương tự như ống kính máy ảnh – thay vì làm biến dạng nó như mắt người.

Vì thế, đôi mắt bạch tuộc chính là một ví dụ điển hình của tiến hóa hội tụ, nơi hai loài hoàn toàn khác nhau lại tiến hóa ra cơ quan thị giác tương tự nhau.

Dù chưa có câu trả lời cuối cùng về cách bạch tuộc phân biệt màu sắc, nhưng những giả thuyết về việc “nhìn bằng da” hay tận dụng quang sai sắc đều mở ra những hướng đi mới đầy thú vị. Khả năng ngụy trang của bạch tuộc không chỉ là điều kỳ diệu của tự nhiên, mà còn là nguồn cảm hứng cho nghiên cứu về thị giác, vật liệu thông minh và công nghệ tàng hình trong tương lai.