Tháp giun kỳ lạ

Những cấu trúc này giúp hàng ngàn con giun di chuyển xa hơn bằng cách bám lên côn trùng. Khám phá mới không chỉ hé lộ hành vi xã hội phức tạp ở loài vật đơn giản này mà còn thách thức cái nhìn truyền thống về giun trong giới khoa học.

Giới khoa học từ lâu đã biết đến giun tròn (nematode) như một nhóm sinh vật phổ biến, chiếm tới 80% tổng số loài động vật trên Trái Đất. Chúng có mặt khắp nơi – từ lớp băng vĩnh cửu đến đáy biển sâu – với hơn một triệu loài, bao gồm cả ký sinh trùng, sinh vật phân hủy và loài ăn thịt. Tuy vậy, một khám phá mới cho thấy, ta vẫn còn rất nhiều điều chưa biết về loài vật bé nhỏ này.

Một nghiên cứu công bố ngày 5/6/2025 trên tạp chí Current Biology đã tiết lộ một hiện tượng hiếm gặp: giun tròn trong tự nhiên có thể tập hợp thành các “tháp sống” – những cấu trúc sinh học gồm hàng ngàn cá thể hợp tác chặt chẽ để di chuyển và khám phá môi trường. Như một đội xây dựng siêu vi mô, chúng sử dụng chính cơ thể mình để tạo nên một khối nhầy nhụa có thể di chuyển, kết nối các bề mặt hoặc bám lên những loài côn trùng đi qua.

Hiện tượng này từng được quan sát rải rác trong phòng thí nghiệm, nhưng đây là lần đầu tiên các nhà khoa học xác nhận việc “xây tháp” cũng xảy ra ngoài tự nhiên – chẳng hạn trên những trái táo thối rụng dưới tán cây hoặc trong các trang trại nấm. Khi hàng ngàn con giun tụ tập, tháp có thể cao đến cả centimet – gấp hơn 10 lần chiều dài cơ thể mỗi con. Đặc biệt, khi có vật thể (như chân ruồi) chạm vào, cả tháp có thể nghiêng và bám lên để "đi nhờ" đến môi trường sống mới tốt hơn.

Thí nghiệm cho thấy việc xây tháp không khó: chỉ cần vài nghìn con giun trên đĩa petri trống thức ăn, đặt thêm một sợi lông bàn chải dựng đứng là đủ điều kiện để chúng tự hợp thành tháp – điều xảy ra hơn 90% trong hàng trăm thử nghiệm.

Điều đáng chú ý là các con giun trong tháp luôn quay đầu cùng hướng, cử động nhịp nhàng như được điều khiển bởi một ý thức tập thể. Tuy nhiên, giới khoa học vẫn chưa rõ bằng cách nào chúng phối hợp được như vậy. Vì sao giun chỉ chọn hợp tác theo nhóm trong tự nhiên? Cơ chế thần kinh nào khiến chúng biết quay đầu theo một hướng? Và tại sao ngoài tự nhiên, chỉ có giun con mới xây tháp, trong khi trong phòng lab thì mọi lứa tuổi đều tham gia?

Theo nhà nghiên cứu Serena Ding từ Viện Max Planck (Đức), hành vi này cho thấy giun tròn không hề “vô tri” như chúng ta từng nghĩ. Dù nhỏ bé và đơn giản, chúng có hành vi xã hội phức tạp và khả năng hợp tác đáng nể, có thể giúp giới khoa học hiểu thêm về nguồn gốc của hành vi tập thể trong thế giới động vật.

“Giun không cần chiếm lấy thế giới, vì chúng đã làm điều đó từ lâu rồi,” Ding hài hước nhận xét. “Chúng ở khắp nơi, và quan trọng hơn – chúng đang làm rất nhiều điều đáng kinh ngạc.”