Sét có thể giết bạn ngay cả khi trời đang nắng

Khi trời nổi giông, ai cũng biết không nên ra ngoài, không trú dưới gốc cây và tìm nơi an toàn để tránh sét. Nguyên tắc 30/30 – chờ 30 phút sau tiếng sấm cuối cùng trước khi ra ngoài – thường được nhắc đi nhắc lại trong các khuyến cáo an toàn. Thế nhưng, thực tế, sét không chỉ xảy ra khi mây đen phủ kín bầu trời. Các chuyên gia cảnh báo rằng có những trường hợp sét xuất hiện khi trời hoàn toàn quang đãng, hiện tượng này được gọi là “bolt from the blue” hay “tia sét từ trời xanh”.

Đây là những tia sét hiếm gặp xuất phát từ phía sau của một đám mây dông, vươn xa tới 48 km so với tâm bão. Điều nguy hiểm là vào lúc này, người ở khu vực bị đánh thường đã rời nơi trú ẩn, quay lại hoạt động ngoài trời vì nghĩ bão đã tan. Theo nhà khí tượng Cyrena Arnold, phần lớn sét thường xuất hiện ở phía trước đám mây, nhưng đôi khi, tia sét sẽ “nổ” ở phía sau và vươn ra vùng trời đang trong xanh.

Sét vốn là dòng điện phóng ra giữa các vùng mang điện tích trái dấu, thường từ mây xuống đất. Loại sét này có thể xảy ra cả ngày lẫn đêm. Nhưng sét từ trời xanh đặc biệt nguy hiểm vì nó đánh vào lúc con người mất cảnh giác. Về tốc độ, sét di chuyển nhanh như ánh sáng (~300.000 km/s), còn tiếng sấm chỉ truyền đi với vận tốc khoảng 3,3 km/s. Vì vậy, bạn có thể thấy sét nhưng chưa nghe tiếng sấm, hoặc nghe sấm nhưng không thấy sét – đặc biệt trong điều kiện trời sáng.

Arnold so sánh tiếng sấm giống như gợn sóng khi thả viên đá xuống hồ: sóng mạnh nhất xuất phát từ tâm điểm, sau đó lan rộng và yếu dần. Nếu bạn ở gần tâm bão, tiếng sấm sẽ vang rền, nhưng nếu ở xa, âm thanh sẽ nhỏ hoặc mất hẳn – dù sét vẫn xảy ra. Điều này khiến nhiều người chủ quan, nghĩ rằng đã an toàn.

Hiện tượng sét xuất hiện ở khoảng cách xa tâm bão cũng liên quan đến một loại sét hiếm khác gọi là “megaflash”. Năm 2017, một tia sét kéo dài 828 km xuyên qua vùng Great Plains, Mỹ – dài hơn 80 lần so với tia sét trung bình. Theo Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO), để được công nhận là megaflash, tia sét phải dài ít nhất 100 km. Trường hợp kỷ lục năm 2017 xảy ra khi bão có một “đường giông” mạnh ở phía trước và phía sau là mây tầng kèm mưa nhỏ. Dù phần sau trông yên ả, vẫn tồn tại sự mất cân bằng điện tích. Khi một tia sét bắt đầu từ phần trước, nó kích hoạt toàn bộ khu vực phía sau, tạo ra tia sét dài bất thường kèm hàng trăm nhánh phụ. Chỉ trong một lần phóng điện, tia sét này tạo ra tới 116 nhánh.

Tại Mỹ, sét giết chết khoảng 20–30 người mỗi năm và làm bị thương hàng trăm người khác. Năm 2024, Hội đồng An toàn Sét Quốc gia ghi nhận 12 trường hợp tử vong. Một trong những nguyên nhân phổ biến là nạn nhân nghĩ bão đã qua và quay lại hoạt động ngoài trời quá sớm.

Nguyên tắc 30/30 được coi là cách phòng tránh hiệu quả nhất. Nếu thời gian giữa tia sét và tiếng sấm là 30 giây hoặc ít hơn, bão vẫn ở gần và bạn cần tìm nơi trú ngay lập tức. Sau khi nghe tiếng sấm cuối cùng, hãy chờ ít nhất 30 phút trước khi ra ngoài. Ngoài ra, nếu cảm thấy tóc dựng đứng, da tê rần – đó là dấu hiệu điện tích đang tích tụ quanh bạn, và bạn cần lập tức tìm chỗ an toàn.

Hiện nay, nhiều ứng dụng di động có thể giúp theo dõi vị trí sét, như MyRadar, WeatherFront (iOS) hoặc Carrot Weather. Những công cụ này sử dụng dữ liệu radar và cảm biến điện từ để cảnh báo kịp thời.

Arnold khuyến cáo: “Nếu bạn còn phân vân không biết có nên ra ngoài chưa, thì câu trả lời là không. Thời gian luôn đứng về phía chúng ta. Hãy tìm việc gì đó làm trong nhà, ăn trưa hoặc nghỉ ngơi – đừng mạo hiểm.”