Nhưng, cũng nên là dịp cần nhìn thẳng vào một trong những “nút thắt” dai dẳng và khó chịu nhất với họ: Thể chế!
1. Theo GS – TSKH Lê Du Phong, có nhiều rào cản về thể chế của Việt Nam như chất lượng hệ thống pháp luật chưa cao, thường xuyên phải sửa đổi; một số luật chồng chéo, mâu thuẫn. Bên cạnh đó, bộ máy quản lý còn cồng kềnh, kém hiệu quả; thủ tục hành chính còn nhiều và phức tạp; công chức còn thiếu trách nhiệm, nhũng nhiễu; các chủ thể tham gia nền kinh tế còn chưa được đối xử công bằng…
Hãy bắt đầu từ yếu tố con người.
Việt Nam có số lượng công chức, viên chức vào khoảng 2,8 triệu người, trong khi Mỹ chỉ có 2,1 triệu người, dân số thì gấp 3,5, diện tích gấp 30. Thêm nữa, ta lại có tới 23.000 đầu mối có quyền ban hành văn bản quy phạm pháp luật.
Bộ máy cồng kềnh dẫn đến hiệu quả và hiệu lực kém. Kém tới mức Bộ Công Thương chưa có quy định/quy chuẩn về “made in Vietnam” đối với hàng bán nội địa;
Tới mức Bộ GTVT chưa thể huy động các ngân hàng, nhà cung cấp ví điện tử,… tham gia tổ chức thu phí tự động không dừng tại các trạm BOT – dù cả nước có trên dưới 1,5 triệu xe ô tô, lại đang gây ách tắc giao thông và nguy cơ lãng phí, thất thoát lớn cho cả người dân, doanh nghiệp và ngân sách;…
Nguy hại hơn, bộ máy cồng kềnh ấy còn khiến Nhà nước không thể tăng thu nhập đáng kể cho họ, dẫn tới “nhũng nhiễu” tràn lan, lương ít “lậu” nhiều.
Khảo sát của VCCI cho thấy 60% doanh nghiệp Top giữa phải móc hầu bao cho các khoản chi không chính thức. 60% có thể vẫn là phần nổi của tảng băng.
2. PGS – TS Trần Kim Chung – Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Quản lý kinh tế TƯ đã thẳng thắn: Do mô hình kinh tế thị trường định hướng CHCN ở nước ta hoàn toàn mới cả về mặt lý luận và thực tiễn. Thế giới hiện chưa có mô hình này dẫn đến việc dùng dằng, chần chừ, thử đi thử lại các vấn đề về thể chế…
Trong sự “dùng dằng” ấy, doanh nghiệp quốc doanh mờ nhạt vai trò, nhiều đơn vị bị ví von là những “cú đấm thép” giáng vào không khí, hay thậm chí “táng vào mặt nhân dân”.
Trong sự “dùng dằng” ấy, các chủ thể tham gia nền kinh tế còn chưa được đối xử công bằng. Công bằng ở đây là cơ chế, chính sách hỗ trợ phát triển; khả năng tiếp cận vốn, tài nguyên,… và nhiều khi là công bằng trước luật pháp.
Và cũng trong sự “dùng dằng” ấy, đã tạo nhiều kẽ hở để hình thành “nhóm lợi ích”, gây tham nhũng, lãng phí, bất công giữa các doanh nghiệp.
Không đâu xa, với ngành kinh doanh BDS, có những DN lấy công sản rất dễ dàng (thậm chí không qua đấu giá công khai, hoặc đấu giá cho có), nhưng nhiều DN khác phải tự tay thu mua, thỏa thuận giải phóng mặt bằng, xin đủ loại giấy phép,…
3. Chúng ta đang nói nhiều về cải cách thể chế – một khái niệm khá phức tạp.
Theo nhà kinh tế học Adolph Wagner, nó là “các khế ước, các hợp đồng và luật lệ thành văn đang cai quản đời sống và con người”. Còn theo WB, thể chế bao hàm 03 nội dung quan trọng, là luật chơi, cơ chế thực thi và tổ chức.
Bất kỳ Nhà nước, chế độ nào cũng phải đặt ra và trả lời câu hỏi làm sao để phát triển, hay để giảm thiểu rủi ro trong tiến trình phát triển. Việt Nam nhận rõ vai trò thúc đẩy, tăng cường hoặc kìm hãm, làm suy thoái chất lượng phát triển của thể chế, và đã có những bước đi.
Thế nhưng, ta lại chưa thực sự bắt đầu ở gốc của mọi cải cách: Cải cách con người!
PS: Ngày Doanh nhân Việt Nam 13/10, kinh chú các doanh nghiệp, doanh nhân nhiều niềm vui, nhiều thành công và hạnh phúc.
