Lằn ranh mong manh giữa hỗ trợ và thay thế: Khi AI khiến kỹ năng con người bị mai một

Không thể phủ nhận rằng AI đang đóng vai trò ngày càng lớn trong các lĩnh vực chuyên môn, đặc biệt là trong ngành dữ liệu. Với GPT-5 – mô hình ngôn ngữ tiên tiến nhất hiện nay của OpenAI – những nhiệm vụ từng đòi hỏi nhiều năm tích lũy kỹ năng giờ đây có thể được giải quyết trong vài giây. Nhưng chính sự tiện lợi ấy lại che giấu một mối nguy tiềm tàng mà ít người để tâm.

Trong một bài viết gây chú ý trên Hacker News, chuyên gia dữ liệu Jordan Goodman chia sẻ nỗi lo của mình về thực trạng đồng nghiệp sử dụng AI như một "chiếc nạng tri thức". Những truy vấn SQL được AI tạo ra được sử dụng ngay lập tức mà không qua kiểm tra, không có sự hiểu rõ về cách thức hoạt động, và càng không có khả năng gỡ lỗi nếu xảy ra vấn đề.

Điều đáng nói không nằm ở bản thân truy vấn SQL, mà ở chỗ người dùng ngày càng trở nên thụ động với kiến thức nền tảng. Một truy vấn đúng không chỉ đơn giản là cho ra kết quả mong muốn – nó còn phải dễ hiểu, dễ bảo trì, và đặc biệt là phải được tạo ra với ý thức kỹ thuật của người thực hiện. Việc dựa dẫm hoàn toàn vào AI để giải quyết những tác vụ quan trọng như vậy chẳng khác nào trao tay lái cho một người lạ trong khi chính mình chưa từng học lái.

Goodman cảnh báo rằng một số tổ chức đang bị cuốn vào làn sóng ảo tưởng rằng AI có thể "bù đắp" cho sự thiếu hụt năng lực chuyên môn. Đây là lối tư duy nguy hiểm, bởi lẽ AI có thể đưa ra giải pháp, nhưng không thể chịu trách nhiệm cho chất lượng hay hậu quả của sản phẩm đầu ra.

Chúng ta không thể phủ nhận vai trò hỗ trợ đắc lực của AI trong công việc. Nhưng AI nên là một người trợ lý, không phải người thay thế. Goodman thậm chí đùa rằng sẽ sớm có ngành nghề mới chuyên đi “dọn rác” những đoạn mã sinh ra từ cảm tính của AI – một viễn cảnh hài hước nhưng rất đáng suy ngẫm. Thực tế, các ngân hàng vẫn đang tuyển người biết Fortran – một ngôn ngữ cổ – chỉ để duy trì hệ thống vận hành, điều này chứng minh rằng những kỹ năng nền tảng luôn có giá trị lâu dài.

Thông điệp cốt lõi của Goodman rất rõ ràng: Dù công cụ có tối tân đến đâu, người sử dụng vẫn phải hiểu rõ, kiểm tra và chịu trách nhiệm với kết quả mà họ đưa ra. Việc hiểu bản chất vấn đề không thể bị thay thế bởi khả năng dự đoán của thuật toán.

Nếu bạn đang cân nhắc theo đuổi nghề lập trình giữa làn sóng AI, hãy tin rằng đây vẫn là một lĩnh vực đầy tiềm năng. AI không thay thế được người biết cách tư duy. Điều duy nhất thay đổi là yêu cầu về sự tỉnh táo – chúng ta cần sử dụng AI như một công cụ thông minh, chứ không phải để lấp đầy khoảng trống của sự thiếu hiểu biết.