Hành trình hồi sinh “lụa vàng” La Mã ở Hàn Quốc

Hai nghìn năm trước, ở La Mã cổ đại, một loại vải nhẹ như mây, bền như thép và óng ánh như vàng chỉ dành cho hoàng đế và giới quyền lực tối cao. Người ta gọi nó là lụa biển (Sea Silk) – được dệt từ những sợi tơ byssus dài, mảnh, óng ả của loài nhuyễn thể khổng lồ Pinna nobilis ở Địa Trung Hải. Khi ánh sáng chạm vào, từng sợi lấp lánh như chứa cả mặt trời bên trong.

Ngày nay, Pinna nobilis đã bên bờ tuyệt chủng vì ô nhiễm và khai thác quá mức, việc thu hoạch sợi byssus bị cấm nghiêm ngặt. Tại châu Âu, chỉ còn duy nhất một nghệ nhân được phép tiếp tục gìn giữ nghề thủ công này.

Nhưng ở cách đó nửa vòng Trái Đất, tại các làng chài ven biển Hàn Quốc, một họ hàng gần của Pinna nobilis – sò bút (Atrina pectinata) – lại được nuôi làm thực phẩm. Khi chế biến, những sợi byssus ngắn hơn, tưởng chừng vô giá trị, bị vứt đi không thương tiếc.

Nhóm nghiên cứu của Đại học Khoa học và Công nghệ Pohang (POSTECH) đã nhìn thấy kho báu trong đống phế phẩm ấy. “Cả hai loài đều thuộc cùng một họ, cấu trúc tinh thể và trình tự protein gần như giống hệt nhau,” giáo sư Hwang Dong Soo, trưởng nhóm nghiên cứu, cho biết. Thách thức không phải công nghệ mà là… thu gom nguyên liệu. Các nhà khoa học phải nhờ hợp tác xã đánh bắt tách riêng từng sợi nhỏ bé vốn bị bỏ đi.

Sau nhiều năm mày mò, nhóm không chỉ tái tạo thành công tấm lụa biển mà còn giải mã bí mật về màu vàng óng không phai. Hóa ra, sắc màu này không đến từ thuốc nhuộm mà từ màu cấu trúc (structural color) – hiệu ứng quang học do các protein hình cầu, mà họ đặt tên là Photonin, xếp chồng thành nhiều lớp trật tự hoàn hảo. Giống như đôi cánh bướm, màu vàng này là một phần của chính cấu trúc, gần như bất biến qua hàng thế kỷ.

Kết quả được công bố trên tạp chí Advanced Materials, mở ra viễn cảnh biến phế phẩm hải sản thành vật liệu xa xỉ. Nhóm POSTECH đang hợp tác với các chuyên gia dệt may để dệt lụa biển thành vải và nghiên cứu ứng dụng trong mỹ phẩm, thậm chí cả ẩm thực. “Khi nghiền mịn, lụa biển trông như bột vàng, và vì là protein, nó có thể ăn được,” giáo sư Hwang chia sẻ.

Từ những sợi tơ bị bỏ quên dưới đáy biển, một huyền thoại La Mã đã sống lại – lần này, không dành riêng cho ngai vàng.