Giáo sư Tôn Thất Tùng là ai? Cuộc đời và sự nghiệp của nhà khoa học y học vĩ đại Việt Nam

Thời thơ ấu và con đường học vấn

Giáo sư Tôn Thất Tùng sinh ngày 10 tháng 5 năm 1912 tại Thanh Hóa, trong một gia đình thuộc dòng dõi hoàng tộc nhà Nguyễn. Cha ông là Tôn Thất Thiện, một tri huyện dưới thời thuộc địa Pháp. Ông lớn lên ở Huế – kinh đô cũ của triều Nguyễn – và sớm thể hiện niềm đam mê học tập. Năm 1931, ông ra Hà Nội theo học tại trường Trung học Bảo hộ (nay là trường THPT Chu Văn An), nơi ông chứng kiến cảnh nghèo khó và lạc hậu của nền y tế Việt Nam lúc bấy giờ.

Năm 1935, Tôn Thất Tùng thi đỗ vào trường Y khoa Hà Nội – thành viên của Viện Đại học Đông Dương. Với tài năng vượt trội, ông được chọn làm nội trú tại Bệnh viện Phủ Doãn (nay là Bệnh viện Việt Đức) năm 1937. Năm 1939, ông bảo vệ thành công luận án tiến sĩ y khoa tại Đại học Tổng hợp Paris với đề tài "Cách phân chia mạch máu của gan", nhận huy chương bạc từ trường đại học. Tuy nhiên, ý tưởng mới mẻ của ông bị Viện Hàn lâm Phẫu thuật Paris phản đối gay gắt, vì nó thách thức phương pháp cắt gan từ cuống – kỹ thuật kinh điển lúc bấy giờ kéo dài 3-6 giờ và gây mất máu nhiều.

Sự nghiệp nghiên cứu và đóng góp y khoa

Trở về Việt Nam giữa bối cảnh chiến tranh và thuộc địa, Tôn Thất Tùng dành 5 năm (1935-1939) phẫu tích hơn 200 lá gan tử thi bằng dao cạo thô sơ để nghiên cứu cấu trúc mạch máu. Ông phát minh phương pháp "cắt gan khô" – cắt từ ngoài vào thẳng cuống gan, rút ngắn thời gian mổ xuống chỉ 4-8 phút, giảm mất máu và tổn thương cho bệnh nhân. Phương pháp này, ban đầu bị chỉ trích, sau được giới y khoa thế giới thừa nhận tại Hội nghị Phẫu thuật Quốc tế Copenhagen năm 1952 và được gọi là "Phương pháp Tôn Thất Tùng" hay "người cha của cắt gan có quy phạm".

Trong kháng chiến chống Pháp và Mỹ, ông là Thứ trưởng Bộ Y tế (1947-1954), xây dựng nền y tế Việt Nam từ con số không: chỉ 130 bác sĩ, 37 dược sĩ và thiếu thiết bị. Ông tổ chức Đại học Y khoa Hà Nội, mời chuyên gia Liên Xô và Trung Quốc đào tạo các chuyên ngành như tiêu hóa, thần kinh, tim mạch. Năm 1958, ông thực hiện ca mổ tim hở đầu tiên tại Việt Nam, chỉ 4 năm sau ca mổ tim đầu tiên thế giới của bác sĩ Gibbon (Mỹ) năm 1954 – một thành tựu lớn trong điều kiện chiến tranh.

Từ năm 1954 đến 1982, ông là Giám đốc Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức kiêm Chủ nhiệm Bộ môn Ngoại khoa Đại học Y Hà Nội. Ông phát triển khoa Gây mê hồi sức, Sọ não và Ngoại nhi, cứu sống hàng ngàn bệnh nhân. Ông đào tạo nhiều thế hệ bác sĩ, bao gồm con trai Tôn Thất Bách – một nhà phẫu thuật tim và gan nổi tiếng, mất năm 2004.

Thành tựu và di sản

Giáo sư Tôn Thất Tùng nhận nhiều danh hiệu cao quý: Anh hùng Lao động (1982), Huân chương Độc lập hạng Nhất, Viện sĩ Viện Hàn lâm Y học Liên Xô (1976), Viện sĩ Viện Hàn lâm Phẫu thuật Paris, Hội viên Hội Phẫu thuật Lyon (Pháp). Ông là bác sĩ Việt Nam đầu tiên mổ tim (1958) và nghiên cứu sâu về gan, với phương pháp được áp dụng toàn cầu, cứu sống hàng triệu người.

Di sản của ông là nền tảng y tế Việt Nam hiện đại: từ 130 bác sĩ năm 1945 đến hệ thống bệnh viện, đại học y khoa vững mạnh. Năm 2022, Google Doodle kỷ niệm 110 năm ngày sinh ông, tôn vinh đóng góp cho y học thế giới.

Đời tư và kết thúc hành trình

Giáo sư Tôn Thất Tùng sống giản dị, nghiêm khắc với học trò nhưng luôn đặt bệnh nhân lên hàng đầu. Ông dạy: "Làm nghề y là không làm gì hại bệnh nhân" và yêu cầu bác sĩ phải dự phòng trường hợp xấu nhất. Ông mất ngày 7/5/1982 tại Hà Nội, thọ 70 tuổi, để lại di sản bất hủ cho y học Việt Nam.

Giáo sư Tôn Thất Tùng không chỉ là danh y mà còn là biểu tượng của tinh thần khoa học và nhân văn. Hành trình từ cậu bé Huế đến nhà khoa học thế giới của ông là nguồn cảm hứng cho thế hệ y bác sĩ hôm nay.

Nguồn tham khảo: Wikipedia, Vusta.vn, Tonghoiyhoc.vn, Khamphahue.com.vn, Thuvientinh Vinh Long.