Con người đã biết nhai hạt cau để ‘phê pha’ cách đây 4.000 năm

Trong khi nhiều người cho rằng các loại chất kích thích như cà phê hay thuốc lá chỉ xuất hiện phổ biến từ vài thế kỷ gần đây, thì một phát hiện mới tại Thái Lan đã làm thay đổi nhận định này. Nhờ vào công nghệ phân tích sinh học hiện đại, các nhà nghiên cứu đã tìm thấy dấu vết hóa học của hạt cau – một loại hạt có khả năng kích thích thần kinh nhẹ – trong răng của người cổ đại sống cách đây khoảng 4.000 năm.

Địa điểm khai quật là di tích khảo cổ Nong Ratchawat ở miền trung Thái Lan, nơi từng là khu chôn cất của một cộng đồng thời Đồ Đồng. Tại đây, các nhà khoa học đã phân tích 36 mẫu vôi răng (còn gọi là cao răng) từ sáu cá nhân khác nhau. Đáng chú ý, trong mảng bám của một cá nhân, họ phát hiện các hợp chất hữu cơ đặc trưng của hạt cau như arecoline và arecaidine. Đây là các chất có mặt trong cau, cà phê, trà và thuốc lá, có tác dụng tạo cảm giác hưng phấn, thư giãn hoặc tỉnh táo nhẹ.

Theo tiến sĩ Piyawit Moonkham – nhà khảo cổ học tại Đại học Chiang Mai và là tác giả chính của nghiên cứu – đây là bằng chứng trực tiếp sớm nhất từng được ghi nhận về việc con người nhai hạt cau ở Đông Nam Á. Dù trước đây từng có giả thuyết cho rằng cau đã được sử dụng trong nghi lễ và đời sống cổ xưa, nhưng chưa có bằng chứng vật lý nào xác thực như hiện tại.

Để đảm bảo tính xác thực trong phân tích, nhóm nghiên cứu còn tiến hành thí nghiệm mô phỏng quá trình nhai cau bằng cách kết hợp các nguyên liệu hiện đại như cau khô, lá trầu không, vôi hồng, vỏ cây và thuốc lá. Các thành phần này được trộn với nước bọt để tạo thành hỗn hợp “quid” – giống như cách người dân Đông Nam Á vẫn nhai trầu hiện nay. Qua đó, nhóm có thể so sánh và xác định chính xác dấu vết hóa học trong mẫu khảo cổ.

Một chi tiết thú vị là dù nhai cau thường làm răng bị nhuộm đỏ hoặc đen, cá nhân trong nghiên cứu lại không có dấu hiệu này. Giới nghiên cứu cho rằng có thể do cách tiêu thụ khác biệt, kỹ thuật làm sạch răng cổ xưa, hoặc đơn giản là dấu vết màu sắc không thể tồn tại sau hàng nghìn năm trong lòng đất.

Về mặt xã hội, cá nhân nhai cau không được chôn cất khác biệt so với các cá nhân khác trong cùng khu mộ. Điều đó cho thấy thói quen này có thể phổ biến trong cộng đồng, chứ không giới hạn cho giới tinh hoa hay tầng lớp đặc biệt nào.

Những phát hiện như thế này đang góp phần thay đổi cách chúng ta nhìn nhận về con người thời tiền sử. Họ không chỉ săn bắt hái lượm để sinh tồn, mà còn biết tìm kiếm những trải nghiệm tinh thần, những chất tự nhiên giúp điều chỉnh cảm xúc và nhận thức. Việc nhai cau, vốn mang nặng yếu tố giao tiếp xã hội và nghi lễ, có thể đã là một phần trong đời sống văn hóa từ rất sớm.

Không chỉ có ý nghĩa về mặt khoa học, nghiên cứu này còn mang giá trị nhân văn sâu sắc. Như tiến sĩ Shannon Tushingham – đồng tác giả công trình – nhận định, việc phát hiện dấu vết cau trong răng người cổ đại không chỉ là một bằng chứng sinh hóa. Đó là cách để “làm cho điều vô hình trở nên hữu hình”, giúp chúng ta hiểu hơn về cảm xúc, thói quen và những trải nghiệm rất con người của tổ tiên cách đây hàng nghìn năm.

Ngày nay, hạt cau vẫn là một phần văn hóa không thể thiếu tại nhiều nước châu Á – Thái Bình Dương. Dù đôi khi bị coi là “thói quen lỗi thời” hay “gây hại cho sức khỏe”, cau vẫn đóng vai trò quan trọng trong các nghi lễ cưới hỏi, các cuộc gặp mặt truyền thống, và là biểu tượng của tình thân, lòng hiếu khách.

Phát hiện khảo cổ tại Nong Ratchawat không chỉ bổ sung một trang mới cho lịch sử y học và thảo dược, mà còn nhắc chúng ta về chiều sâu văn hóa của những hành vi tưởng như nhỏ bé. Một hạt cau, một mẩu răng, một lớp vôi mỏng – tất cả đều có thể chứa đựng những câu chuyện lớn lao về con người, ký ức và sự gắn kết vượt thời gian.