Cá mập – 'chuyên gia dự báo bão' thế hệ mới

Giữa lúc công nghệ AI ngày càng bùng nổ, giới nghiên cứu lại đang tìm đến một giải pháp rất… tự nhiên: cá mập. Từ mùa hè năm 2025, các nhà khoa học tại Đại học Delaware (Mỹ) bắt đầu gắn cảm biến vào vây lưng cá mập để biến chúng thành "thiết bị giám sát biển" di động, với mục tiêu cải thiện độ chính xác của các mô hình dự báo bão Đại Tây Dương.

Cá mập – cảm biến sống giữa đại dương

Theo nhà sinh thái học biển Aaron Carlisle, việc đo nhiệt độ tại các tầng sâu của đại dương – yếu tố quyết định sức mạnh và đường đi của bão – vẫn là thách thức lớn đối với nhân loại. Các vệ tinh không thể "nhìn xuyên" mặt nước, còn các phao và tàu lượn robot lại hoạt động chậm và rất tốn kém.

"Đại dương quá rộng lớn, không thể tiếp cận toàn diện bằng các công cụ hiện nay. Nhưng nếu tận dụng những sinh vật sống sẵn ở đó, như cá mập, chúng ta có thể biến chúng thành mạng lưới cảm biến linh hoạt, bền bỉ và ít tốn kém hơn", Carlisle giải thích.

Tháng 5 vừa qua, nhóm của ông đã thả mồi cách bờ biển 80 km để thu hút cá mập. Họ bắt được hai cá mập vây ngắn và gắn cảm biến vào vây lưng để đo nhiệt độ, độ mặn và độ sâu nước. Đây là loài cá thường xuyên nổi lên mặt nước – điều kiện lý tưởng để truyền dữ liệu qua vệ tinh.

Tận dụng 'người gác biển' tự nhiên

Việc sử dụng động vật hoang dã làm công cụ thu thập dữ liệu không mới. Hải cẩu voi ở Nam Cực, cá voi Narwhal ở Bắc Cực từng được gắn thiết bị để khảo sát những vùng cực khó tiếp cận. Thậm chí, các lực lượng quân sự từng huấn luyện cá heo và cá voi Beluga làm "tình báo sinh học".

Tại Đại Tây Dương – nơi bão thường xuyên hình thành và đe dọa vùng Caribbean, Vịnh Mexico và Bờ Đông nước Mỹ – việc triển khai công nghệ quan sát gặp nhiều hạn chế. Chính vì thế, cá mập trở thành lựa chọn tiềm năng cho mục tiêu lấp đầy các khoảng trống dữ liệu.

"Cá mập nhanh hơn robot, có thể di chuyển linh hoạt và hoạt động lâu hơn ngoài khơi. Chúng là lựa chọn lý tưởng để bổ sung dữ liệu cho mô hình dự báo", Caroline Wiernicki – nghiên cứu sinh tiến sĩ của nhóm cho biết.

Nhiệm vụ thử nghiệm và triển vọng

Hiện tại, một trong hai cá mập vây ngắn đã truyền thành công dữ liệu. Con còn lại bơi ở vùng nước quá nông khiến cảm biến không thể kích hoạt. Mỗi lần gắn thiết bị là một lần học hỏi thêm, nhóm nghiên cứu cho biết.

Tuy nhiên, cá mập vây ngắn đang được liệt kê là loài có nguy cơ tuyệt chủng theo Sách đỏ IUCN. Vì vậy, nhóm nghiên cứu rất thận trọng trong việc chọc thủng vây để gắn cảm biến, đảm bảo không gây hại cho cá thể.

Trong tương lai, nhóm của Carlisle hy vọng sẽ mở rộng quy mô bằng cách gắn thiết bị lên hàng chục cá mập mỗi năm, đồng thời thử nghiệm trên các loài khác như cá mập đầu búa, cá mập trắng lớn hay thậm chí cá mập voi – những loài có hành vi di chuyển phù hợp và khả năng lên mặt nước thường xuyên.

Giáo sư khí tượng học bão Will Trepanier từ Đại học Bang Louisiana nhận định: "Càng nhiều dữ liệu, mô hình càng chính xác. Cá mập có thể không thay thế con người hay AI, nhưng sẽ là mắt xích rất quan trọng trong mạng lưới dự báo bão thế hệ mới".

Sự kết hợp giữa công nghệ và thiên nhiên đang mở ra một hướng đi mới đầy tiềm năng trong lĩnh vực khí tượng. Những “chú cá mập cảm biến” lặng lẽ bơi dưới lòng biển không chỉ là biểu tượng sinh tồn mạnh mẽ, mà còn có thể trở thành người canh gác thầm lặng giúp con người chủ động hơn trước thiên tai.