Cháy rừng Grand Canyon vượt tầm kiểm soát, tạo ra thời tiết đặc biệt

Vụ cháy rừng Dragon Bravo được xem là một trong những “siêu cháy” đáng sợ nhất trong lịch sử gần đây của nước Mỹ. Tính đến ngày 6 tháng 8, đám cháy đã thiêu rụi 130.520 mẫu rừng dọc theo rìa Bắc của Grand Canyon – một trong những kỳ quan thiên nhiên nổi tiếng nhất thế giới. Được kích hoạt từ một tia sét vào ngày 4 tháng 7, Dragon Bravo nhanh chóng vượt tầm kiểm soát chỉ sau vài ngày.

Ban đầu, cơ quan kiểm lâm của Vườn Quốc gia Hoa Kỳ áp dụng chiến lược khoanh vùng và cô lập (confine-and-contain), một phương án thường được dùng trong điều kiện địa hình hiểm trở. Tuy nhiên, thời tiết khắc nghiệt với nhiệt độ cao và gió mạnh đã khiến đám cháy lan nhanh vượt ngoài dự tính. Chỉ trong tuần đầu tháng 8, diện tích cháy đã tăng gấp đôi, khiến nỗ lực dập lửa trở nên gần như bất lực.

Một trong những yếu tố đặc biệt nghiêm trọng của Dragon Bravo là khả năng tự tạo ra hệ thống thời tiết riêng. Theo chuyên gia Lisa Jennings – nhân viên thông tin về cháy rừng, những đám mây pyrocumulus (mây tích nhiệt cháy) đã hình thành liên tục trong suốt một tuần trên khu vực cháy. Đây là dạng mây hình thành khi không khí bên trên đám cháy bị nung nóng dữ dội và bốc lên cao, tạo thành cột khói khổng lồ như hình cái đe.

Nếu có đủ hơi nước trong khí quyển, những đám mây pyrocumulus có thể biến thành pyrocumulonimbus – loại mây bão có thể gây mưa cục bộ dữ dội hoặc tạo ra các dòng không khí giáng mạnh, thổi tàn lửa đi xa, gây cháy lan. Thậm chí, trong những điều kiện cực đoan, các đám mây này có thể tạo ra lốc lửa (fire tornadoes), một hiện tượng vừa hiếm gặp vừa vô cùng nguy hiểm.

Cục Quản lý Cháy rừng Liên bang (InciWeb) cho biết chỉ mới 13% đám cháy được kiểm soát tính đến ngày 6 tháng 8. Các đội cứu hỏa đang tập trung ngăn đám cháy lan về phía Bắc bằng cách sử dụng máy bay và nhân lực mặt đất để hướng đám cháy về khu vực ít nhiên liệu, nơi có thể tự tắt. Tuy vậy, dự báo thời tiết cho thấy nhiệt độ cao và độ ẩm thấp sẽ còn tiếp tục đến hết tuần, gây thêm khó khăn trong việc khống chế.

Đến nay, đám cháy đã phá hủy hàng chục công trình, trong đó có cả Grand Canyon Lodge – một địa danh lịch sử nằm trong khu vực rìa Bắc. Các đợt sơ tán khẩn cấp đã được triển khai, đồng thời chính quyền công viên quốc gia cũng thông báo đóng cửa hoàn toàn khu vực North Rim cho đến hết mùa du lịch năm 2025. Mặc dù chưa ghi nhận trường hợp tử vong, nhưng thiệt hại về tài sản và môi trường sinh thái là vô cùng lớn.

Dragon Bravo không phải là đám cháy duy nhất tại Arizona thời điểm này. Theo Trung tâm Điều phối Liên ngành Cháy rừng Quốc gia (NIFC), hiện toàn bang đang đối mặt với 4 vụ cháy lớn, trong khi tổng số đám cháy đang hoạt động trên khắp nước Mỹ là 42 vụ. Con số này được dự đoán sẽ còn tăng nhanh khi mùa cháy rừng năm 2025 bước vào giai đoạn cao điểm.

Một vấn đề nhức nhối hiện nay là sự thiếu hụt nhân lực nghiêm trọng trong các lực lượng cứu hỏa liên bang. Theo báo cáo của Hiệp hội Bảo tồn Công viên Quốc gia Mỹ, Cục Công viên Quốc gia đã mất đến 24% nhân sự thường trực dưới thời chính quyền Trump. Đồng thời, một cuộc điều tra do ProPublica thực hiện gần đây cũng chỉ ra rằng hơn 25% vị trí trong lực lượng chữa cháy của Cơ quan Lâm nghiệp Hoa Kỳ đang bị bỏ trống.

Mặc dù các cơ quan này vẫn khẳng định có đủ nguồn lực để ứng phó với tình hình, nhưng theo thông tin Reuters thu thập từ nhiều nhân viên hiện tại và đã nghỉ hưu, thực tế cho thấy tình trạng thiếu nhân lực đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến hiệu quả dập lửa. Nhiều khu vực phải luân chuyển nhân sự liên tục, kéo dài thời gian phản ứng và làm giảm hiệu quả xử lý tình huống khẩn cấp.

Trong bối cảnh đó, yếu tố khí hậu đóng vai trò ngày càng lớn trong việc khiến các đám cháy trở nên dữ dội hơn. Theo các nhà khoa học khí hậu, hiện tượng nóng lên toàn cầu đã làm tăng đáng kể tần suất và mức độ nghiêm trọng của các vụ cháy rừng. Tình trạng thời tiết cực đoan, mùa hè kéo dài hơn, độ ẩm thấp và gió mạnh là những điều kiện lý tưởng để lửa lan rộng nhanh chóng.

Dragon Bravo vì thế trở thành một ví dụ điển hình cho mối đe dọa của biến đổi khí hậu kết hợp với sự suy yếu của hệ thống phòng chống cháy rừng quốc gia. Khi một đám cháy có thể tự tạo ra thời tiết riêng, làm xuất hiện các hiện tượng như mây bão lửa và lốc xoáy lửa, thì rõ ràng đây không còn là những vụ cháy thông thường nữa, mà là “siêu cháy” – các hiện tượng tự nhiên vượt ra khỏi khả năng kiểm soát thông thường.

Trong khi các chuyên gia kêu gọi đầu tư nhiều hơn vào lực lượng phòng cháy và cải thiện các chính sách khí hậu, câu hỏi đặt ra là liệu nước Mỹ đã sẵn sàng để đối mặt với một “bình thường mới”, nơi những đám cháy cỡ Dragon Bravo sẽ không còn là ngoại lệ mà là xu hướng chung của tương lai?